آشنایی با آناتومی زانو

زانو  بزرگترین مفصل بدن بوده و هم حرکات لولایی بصورت خم و باز شدن دارد و هم تا حدودی میتواند حرکات چرخشی حول محور طولی را انجام بدهد. مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن مستعد آسیب دیدن است و این به خاطر نیروهای زیادی است که این مفصل باید تحمل بکند. در حین راه رفتن نیرویی معادل 1.5 برابر وزن بدن به زانو وارد میشود. در حین بالا رفتن از پله 4-3 برابر و در حین چمباتمه زددن یا دو زانو نشستن این مقدار به 8 برابر وزن بدن افزایش میابد.

زانو از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان درست شده است. قسمت پایینی استخوان ران در بالا و قسمت بالایی استخوان درشت نی (تیبیا Tibia) در پایین مهمترین استخوان های تشکیل دهنده زانو هستند. در قسمت جلوی پایینترین قسمت استخوان ران استخوانی به نام کشکک یا پاتلا Patella قرار گرفته است. در کنار استخوان درشت نی هم استخوان نازک نی ( فیبولا Fibula) قرار دارد. پس زانو در واقع دو مفصل است که عبارتند از

• مفصل تیبیوفمورال Tibiofemoral joint : این مفصل از کنار هم قرار گرفتن استخوان ران و درشت نی درست میشود

• مفصل پاتلوفمورال Patellofemoral joint : این مفصل از کنار هم قرار گرفتن استخوان کشکک و ران درست میشود

 

وقتی از  مفصل زانو  صحبت میشود معمولا مقصود مفصل تیبیوفمورال است مگر اینکه نام دیگری ذکر شود. البته مفصل تیبیوفیبولار بالایی Superior tibiofibular joint که از کنار هم قرار گرفتن سر بالایی استخوان فیبولا و استخوان تیبیا ( درشت نی) درست شده است هم در کنار مفاصل بالا است ولی کپسول مفصلی آن از مفاصل قبل جدا است. این مفصل حرکات کمی دارد.

انتهایی پایینی استخوان ران یا فمور Femur بزرگ و پهن شده و بصورت دو نیمکره درآمده که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و به هر کدام از آنها کندیل Condyle میگویند. پس انتهای پایینی یا تحتانی استخوان ران دو کندیل داخلی یا مدیال Medial condyle و خارجی یا لترال Lateral condyle دارد. انحنای کندیل ها در قسمت عقب کمتر از جلو است و این شکل خاص موجب میشود تا لیگامان های جانبی یا کلترال زانو در حالت فلکشن یا خم، کمی شل تر شده و اجازه دهند تا در این وضعیت ساق تا حدودی حول محور طولی خود چرخش داشته باشد

   نمای نیمرخ زانو

 نمای مایل زانو از پشت

این کندیل ها بر روی سطح بالایی استخوان درشت نی یا تیبیا قرار گرفته اند. بالای استخوان درشت نی بصورت حجیم و بزرگتری درآمده و در سطح بالایی آن یک سطح تقریبا صاف ایجاد شده که به آن صفحه یا پلاتوی تیبیا Tibial plateau میگویند. پلاتوی تیبیا شامل دو قسمت داخلی و خارجی است و در وسط آن دو برجستگی های خاری شکلی وجود دارند که به آنها برجستگی یا امی ننس های تیبیا Tibial eminence میگویند. دو امی ننس داخلی و خارجی در وسط پلاتوی تیبیا وجود دارد.

کندیل های استخوان ران بر روی دو سطح داخلی و خارجی پلاتوی تیبیا قرار میگیرند. بین دو کندیل داخلی و خارجی استخوان ران شیاری وجود دارد که استخوان کشکک بر روی این شیار قرار گرفته و میتواند بر روی شیار به سمت بالا و پایین حرکت کند. به این شیار، شیار پاتلوفمورال Patellofemoral groove میگویند.

ورزش های مناسب برای زانو درد

مفصل زانو چگونه مفصلی است ؟

 هر جا که دو یا چند استخوان به هم می رسد مفصل تشکیل میشود و الزاما به این معنی نیست که حرکت داشته باشد ولی مفصل زانو جزء مفاصل متحرک است که از به هم رسیدن استخوان ران و استخوان درشت نی به وجود می آید و به وسیله رباط ها ( لیگامان ها ) به همدیگر مفصل میشوند .مفصل زانو مفصلی لولائی است که از کندیل های استخوان ران و درشت نی و سطح پشتی کشکک درست شده است . این مفصل دارای حرکات تا شدن ( فلکسیون ) باز شدن (اکستانسیون ) و به هنگام خم بودن زانو کمی هم حرکات پهلویی یا جانبی دارد .این مفصل بزرگترین مفصل بدن است که از اهمیت زیادی برخوردار است و به خاطر حرکات زیاد و تحمل وزن بدن در معرض آسیب دیدگی قرار دارد .مفصل زانو توسط یک کپسول مفصلی بزرگ و به کمک رباطها ، مینیسک ها و عضلات آن منطقه  تقویت و محافظت می شود  حال هر چه این عضلات قوی تر باشد احتمال آسیب دیدگی کمتر میشود که برای تقویت این عضلات در ادامه چندین تمرین آورده ایم .

غضروف های مفصلی از تماس مستقیم استخوان ها با هم جلو گیری می کند و در نتیجه مفصل از آسیب دیدگی محافظت می شود .

 زانو درد چگونه دردی است ؟ چه کسانی به آن مبتلا می شوند ؟ اصولا چه دلیلی موجب پیدایش این بیماری می شوند ؟

 باید گفت که علت اصلی بروز این بیماری به روشنی معلوم نیست گاهی بعد از وارد آمدن ضربه ای به زانو یا راه رفتن در فواصل طولانی خصوصا در سر پایینی ها مثل پایین آمدن از کوه یا در ورزش هایی که فشار زیادی به زانو وارد میکند مثل فوتبال ، بسکتبال ، اسکی و ...ظاهر می شود .در پیدایش این بیماری تغییرات بیوشیمیایی غضروف مفصل از جمله علل شناخته شده است که در نتیجه آن غضروف مفصل شفافیت خود را از دست می دهد و به رنگ زرد تیره در می آید در این حالت استخوان ها با یکدیگر در هنگام حرکت تماس مستقیم دارند و در اثر اصطکاک استخوان ها ،  سطح مفصلی ، ریشه ریشه و ناهموار میشود و غضروف کشکک در بعضی نقاط به کلی از بین میرود و استخوان زیر آن نمایان میشود . در این حالت به علت تماس مستقیم استخوان ها درد زیادی در ناحیه  زانو احساس می شود . علت های پزشکی دیگری از جمله کیست بیکر ، آرتریت روماتوئید یا استئو آرتریت ( آرتروز ) و .... نیز موجب زانو درد می شود .

 چند توصیه برای پیشگیری از زانو درد

 1- هیچگاه برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت نایستید و هر چند دقیقه یکبار وزن خود رااز یک پا به پای دیگر منتقل کنید.

 2- زمانیکه مجبورید کاری را سرپا انجام دهید و یا مجبورید برای مدت طولانی یکجا بایستید مثل ایستادن در صف ، در آشپزخانه و یا در هنگام اطو کردن و ... پای خود را روی یک چهار پایه کوتاه قرار دهید و پس از چند دقیقه پای خود را عوض کنید این کار برای کمر شما نیز مفید است.

 3- بهترین حالت برای استراحت زانو زاویه ۹۰ درجه است بنابراین بهتر است هنگام نشستن بر روی مبل بنشینید تا بر روی زمین نشسته و پا های خود را دراز کنید . نشستن دو زانو و چهارزانو نه تنها باعث استراحت زانو نمی شود بلکه برای زانو مضر هم هست .

 4- حتی المقدور از توالت فرنگی استفاده کنید زیرا خم شدن کامل زانو بسیار زیان آور است .

 5- قوی کردن عضلات همسترینگ ، چهارسر ران و دو قولو که مفصل زانو را در بر دارد نیز از زانو درد جلوگیری می کند.

 ورزش های مفید برای پیشگیری از زانو درد

 قوی بودن عضلات ناحیه زانو سبب کشیده شدن کشکک به بالا شده و از فشار بر زانو میکاهد .انجام مرتب این تمرین ها به صورت صحیح می تواند شما را تا حد زیادی از زانو درد مصون سازد و اگر شما به زانو درد مبتلا هستید انجام برخی از این تمرینات البته با مشورت پزشک متخصص می تواند در کاهش درد و تسریع بهبودی به شما کمک کند در غیر این صورت همین ورزش ها ممکن است برای شما که زانو درد دارید بسیار مضر باشد .

 تمرین ها با پای کشیده

محکم کردن زانو : بنشینید و پاها را مقابل خود دراز کنید . زانوی خود را محکم راست کنید . آن را به زمین فشار دهید و همزمان پا را از مچ به سمت خود بکشید زانو را تا ۵ ثانیه راست نگه دارید سپس آن را کاملا شل کنید . ( ۳ بار در هر روز هر بار ۱۰ مرتبه)
بالا بردن پا در حالت کشیده : بنشینید و پاهای خود را راست کنید و در حالی که زانوی خود را راست کرده اید( یعنی ساق پای شما با ران شما در یک امتداد قرار گیرد) پای خود را بالا ببرید و تا نزدیکی زمین پایین آورید این حرکت را ۱۰ بار انجام دهید سپس پای خود را عوض کنید سعی کنید این تعداد را به ۳۰ بار برسانید .

چرخش مفصل ران : بنیشینید و مفصل زانوی خود را راست کنید در حالی که زانو را در همان حالت کشیده قفل کرده اید پای خود را بالا ببرید و دایره هایی را با پای خود به سرعت در فضا رسم کنید و آن را به سه سری ۱۰ تایی برسانید . این تمرین را میتوانید به صورت نوشتن حروف الفبا نیز انجام دهید.

 بنیشینید و مفصل زانوی خود را راست کنید در حالی که زانو را در همان حالت کشیده قفل کرده اید پای خود را بالا بیاورید و به صورت عرضی آن را به سمت خارج بدن ببرید و به آرامی آن را به مرکز برگردانید و پایین بیاورید . اینکار را برای هر دو پا تکرار کنید.

بالا بردن پا در وضعیت دمر : روی شکم بخوابید زانو را راست نگه دارید و پا را از عقب کمی بالا ببرید این وضعیت را تا ۳ ثانیه حفظ کنید و سعی کنید به تدریج آن را به ۳ سری ۱۰ تایی برسانید

 تمرین های حرکتی برای خم کردن زانو

 ۱-روی صندلی بلندی بنشینید طوری که پای شما در حالت خمیده در زاویه ۹۰ درجه قرار گیرد سپس یکی در میان مفصل زانوی خود را راست کنید و تا شماره ۳ نگه دارید این حرکت را ۳ بار هر بار ۱۰مرتبه انجام دهید .

۲-نشست و برخاست : صاف باستید و پشت خود را تا حد امکان راست نگه دارید به آرامی بنشینید تا اینکه زانوی شما به زاویه ای کمی بیشتر از ۹۰ درجه تبدیل شود سپس دوباره به آرامی بایستید . این حرکت را با نشستن و برخاستن از روی صندلی نیز می توانید انجام دهید با توجه به اینکه از دستان خود نباید استفاده کنید .

 ۳-دوچرخه ثابت : زین دوچرخه را طوری تنظیم کنید که هنگامی که پدال در وضعیت پایین و کف پا بر روی آن قرار دارد زانو تقریبا راست باشد مقاومت را در حد متوسط تنظیم کنید و ده دقیقه با سرعت ثابت پدال بزنید ابتدا میزان مقاومت و سپس زمان تمرین را افزایش دهید.